Zamek w Brzegu

Z budynków mieszczących się w tymże mieście zamek przede wszystkim zasługuje na uwagę. Ze wspaniałości tego domu książęcego, któremu niegdyś żaden inny w całym kraju śląskim nie zrównał, mało co doszło do czasów naszych. Od chwili wyga-śnienia rodu, który tu świetnie panował, i przemienienia miasta na miasteczko prowincjonalne ani cesarze austriaccy, ani królowie pruscy, pod władzę których Brzeg dostał się później, bynajmniej nie myśleli o naprawie gmachu poprzedników swoich, a Fryderyk Wielki po zajęciu prowincji obrócił zamek na szpichlerz.

Z trzech pozostałych boków zamku portyk części frontowej, pyszny zabytek architektury XVI wieku, najmniej został uszkodzony przy pożarze, który większą część miasta obrócił w perzynę. Jest to zabudowanie z linii frontowej wyskakujące, o trzech piętrach po trzy okna mających, wykonane z piaskowca cło rzeźby wyśmienicie nadającego się. Po obu stronach w całej wysokości swej opasany jest szerokimi filarami, a cztery słupy porządku korynckiego, bogato ozdobione, dźwigają gzyms i galerię. Nad wchodem, składającym się z bramy większej dla przejeżdżających, a mniejszej dla pieszych, umieszczono posagi Jerzego II w birecie i płaszczu książęcym, i małżonki jego Barbary, z domu margrabianki brandenburskiej. Między nimi znajduje się herb z orłem śląskim i tarczami brandenburskimi, powyżej nich zaś, tj, między drugim a trzecim piętrem, w trzech polach czterema pilastrami utworzonych, widać w dwóch rzędach popiersia 24 Piastów rzeźbiarskiej roboty, powleczone kolorami, dziś jeszcze dość żywymi. Filary i gzymsy pokrywa mnóstwo ozdób arabeskowych, wykończonego rysunku i starannego wykonania.

Popiersia, nad którymi czytamy sentencje: ?Verbum domini manet in aeternum. Si deus pro nobis, quis contra nos? Justitia stabit tbronus" (Niech słowo Pańskie trwa wiekuiście. Jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? Sprawiedliwość umocni trony), przedstawiają trzynastu książąt śląskich i jedenastu panujących z rodu Piastów, następującymi napisami oznaczonych: ,Piast Crusvicen., Semovitus, Lesko, Zemomislaus, Miceslaus, Wladislaus Hermanus, Boleslaus Curvus, Wladislaus" tudzież ?Boleslaus Chrobri, Miceslaus Secundus, Casimir Monachus". Ostatni trzej, z przydomkiem ?rex", noszą koronę i berło, inni zaś monarchami są nazwani. Bolesława Śmiałego nie ma w tym gronie, gdyż nie należy do przodków księcia Jerzego II.

Przestępującemu próg portyku, a wchodzącemu na podwórze smutny przedstawia się obraz zniszczenia: liche budynki drewniane zajmują miejsce, gdzie dawniej wznosiły się pyszne galerie. Najmniej uszkodzone jest tylna strona portyku, pochodząca Z r. 1551. Po obu stronach łuku bramowego, śmiało a wdzięcznie zagiętego, widać herby Legnicy i Brzegu, kolorami pokryte, tudzież hełmy, sajdaki i inne przybory wojenne pięknej roboty.

Potrójnych galerii okalających podwórzec ani śladu już nie ma, ale na drugim i trzecim piętrze znać jeszcze drzwi i okna ozdobione słupkami, łbami itp., dziś zamurowane. Nad schodami marmurowymi, wiodącymi na pierwsza galerię, sterczą głowy czterech cesarzy rzymskich w płaskorzeźbie, a po lewej ich stronie sześć innych głów, między którymi są i kobiece. Na ścianie pokazują się słabe ślady obrazu przedstawiającego polowanie na dzika.

Zachodnia strona zamku, składająca się z jednego tylko piętra, po bokach wieżycami osłoniona, zupełnie jest zniszczona, trzy inne zaś, trzechpiętrowe, dotąd jeszcze stoją. Strona południowa w r. 1801 do pierwszego piętra zgorzała, wyższa jej część zatem jest nowa. Cały budynek, dziś pokryty prostym dachem ceglanym, służy, jak już wspomnieliśmy, za spichlerz, w dolnym więc chyba piętrze pozostało jeszcze nieco z dawnego urządzenia. Uderza tu między innymi drzewo genealogiczne osobliwszego rodzaju, Jerzy H i Barbara trzymają gałązkę, na odroślach której znajdują się wizerunki jedenastu potomków.

Inne zabudowania do zamku należące, jako to: zbrojownia, masztalemia, ujeżdżalnia itp., runęły razem z głównym gmachem, a doszły czasów naszych tylko zwaliska, zamieszkałe niegdyś przez potomków polskich Piastów.

Z tego samego czasu co zamek pochodzi i kościół zamkowy Św. Jadwigi, który ze skromnej kapliczki w r. 1368 wyniesiony został na kościół katedralny. Książę Ludwik I założył piękny ten przybytek i wybrał go na miejsce wiecznego spoczynku dla siebie i potomków swoich. [...] Najciekawszą pomiędzy ozdobami tego domu Bożego jest bez zaprzeczenia posag św. Jadwigi. Podług mniemania archeologów jest on najdawniejszym ze wszystkich tego rodzaju zabytków, nie tylko na Śląsku, ale i gdzie indziej, a rzut fałdów sukni, zbliżający się bardzo do starożytnego, w rzeczy samej przypomina okres przedgotycki.